Bij alle vormen van OCD is er sprake is van obsessies en/of compulsies in storende mate. Er is echter een grote verscheidenheid aan vormen waarin OCD zich presenteert. Dat levert een zeer heterogeen beeld op.
In de hoop gemakkelijker oorzaken te vinden en specifieke behandelvormen te kunnen toepassen zijn er meerdere pogingen gedaan om subgroepen te maken. Een voorbeeld hiervan zijn deze clusters. Voor de klinische praktijk heeft deze indeling in clusters weinig consequenties. De indeling is vooral van belang voor een betere herkenning en begrip. Vaak komen deze clusters samen voor, soms kunnen de symptomen van het ene in het andere cluster overgaan.
OCDnet onderscheidt vijf clusters:
Controle OCD
Bij controle OCD of controledwang is er angst door onachtzaamheid schade te zullen aanrichten. Voorbeelden van de angst schade aan te richten zijn het veroorzaken van brand en ontploffingen door het gebruik van gas en elektra, inbraak door het niet goed afsluiten van ramen en deuren, dodelijke ongevallen door het veroorzaken van een ongeluk met de auto of financiële schade door het niet goed invullen van cheques of bijhouden van de administratie. Met dwanghandelingen probeert iemand de onzekerheid en angst te verminderen. De gevreesde gebeurtenissen moeten worden voorkomen. Vaak zie je vermijding van situaties die een vermeend risico met zich meebrengen. Iemand kookt bijvoorbeeld niet op gas, zet geen verwarming aan of rijdt geen auto.
Lees meer over Controle OCDNare voorstellingen OCD
Bij nare voorstellingen OCD is er angst iets te doen dat iemand zelf afkeurt of weerzinwekkend vindt. Hierbij horen intrusies: obsessies over dingen die iemand beslist niet wil doen, vaak met een seksuele, religieuze of agressieve inhoud. Als compulsie zoekt de patiënt eindeloos op internet en gaat voortdurend na wat hij heeft gedacht of gezegd. Iemand moet steeds bidden, neutraliserende gedachten denken of walging voelen.
Lees meer over Nare voorstellingen OCDSmetvrees
Bij smetvrees of wasdwang heeft iemand angst voor besmetting of vuil en moet dwangmatig reinigen. De patiënt ervaart de angst zichzelf of anderen te besmetten of besmet te raken met bijvoorbeeld vuil, asbest, bacteriën, virussen, of uitscheidingsproducten. Soms is er meer sprake van walging dan van angst. Om deze onrust weg te nemen voert hij was- en schoonmaakrituelen uit en gaat hij dingen vermijden. Contact met anders kan een probleem zijn. Iemand durft bijvoorbeeld geen hand te geven en geen bezoek thuis te ontvangen. Als dat wel gebeurd is moet de patiënt intensief schoonmaken en ontsmetten. Aan smetvrees liggen uiteenlopende obsessies ten grondslag. De één is bang iemand anders te besmetten of te vergiftigen (verantwoordelijk voor de besmetting), de ander maakt de hele dag schoon uit angst zelf besmet te raken (slachtoffer van besmetting), weer een ander voelt een primaire walging zonder dat er angst bestaat voor besmetting. Voor de behandeling is het belangrijk de aard van de obsessie uit te vragen.
Lees meer over SmetvreesTel- symmetrie- en ordedwang
Bij tel-, symmetrie- en ordedwang staan niet de obsessies, maar de compulsies voorop. De onrust is vaker onbestemd dan angstig van aard. Iemand heeft dan het gevoel dat ‘het niet goed voelt’ (Not Just Right Feelings) of niet compleet (Feelings of Incompleteness) en dat hij daarom dwanggedrag moet uitoefenen. De patiënt ervaart de compulsies meestal als doelloos en zinloos. Not Just Right Feelings worden ook in verband gebracht met Body Focussed Obsessions. Body Focussed Obsessions worden ook wel Sensomotorische OCD, Somatische Obsessies of Hyper Awareness genoemd. Er is sprake van een overmatig kwellend bewustzijn van lichamelijke verschijnselen die normaliter onbewust verlopen. Perfectionisme, symmetriehandelingen, ordeningsrituelen en tellen worden vaak samen gezien met comorbide ticstoornissen of het syndroom van Gilles de la Tourette.
Lees meer over Tel- symmetrie- en ordedwangVerzamel OCD
Bij verzamel OCD of hoarding durft iemand geen spullen weg te gooien uit angst iets belangrijks weg te doen. Verzameldwang kan ook betekenen dat iemand alles wil bewaren, omdat hij er zelf wel waarde aan hecht. In extreme situaties verzamelen mensen zoveel spullen dat het hele huis volgestapeld is met kranten, afval, spullen die op straat gevonden zijn, verpakkingsmateriaal, kleding, schoenen, gebruiksvoorwerpen of huisraad.
Lees meer over Verzamel OCD
