Weer baas in eigen hoofd

Sanne, een 14-jarig meisje, wordt aangemeld met dwanggedachten en dwanghandelingen. Dat is op zich uiteraard geen uitzondering bij het Dwang Angst en Tics expertisecentrum van de Bascule. Maar bij Sanne is iets aan de hand wat we niet zo vaak zien: Sanne heeft last van dwangbeelden.

Sinds ze een enge film heeft gezien, ziet ze nare beelden daaruit meerdere keren per dag voor zich. Ze is erg bang voor die beelden, wordt er onrustig van en heeft er geen controle over. Om de beelden weg te krijgen, doet ze dwanghandelingen, bijvoorbeeld dingen meerdere keren aantikken. De beelden zijn dan even weg, maar kloppen vervolgens alweer snel aan. Ik heb nog niet eerder zoiets behandeld. Hoe moet dat eigenlijk?

Een film maken

Mijn collega, Lidewij Wolters, zit tegenover me en ziet de vraagtekens in mijn ogen. Ik vertel haar over de beelden waar Sanne last van heeft. Lidewij vertelt me dat je nare beelden weg kunt krijgen door kinderen er hun eigen filmpje van te laten maken. Je maakt het kind de regisseur. Het kind kan dan zelf het filmpje goed af laten lopen. Op deze manier kan je het beeld veranderen in een fijn of grappig beeld. De techniek klinkt veelbelovend, maar zou het ook werken bij Sanne?

De beelden

Het eerste beeld waar Sanne over vertelt, is een kamer in een ziekenhuis. In de kamer staat een ziekenhuisbed, waarin een vrouw ligt die slangetjes heeft in haar neus en aan haar hand. De slangen zijn verbonden aan apparaten. De vrouw ziet er ziek uit.

Ik leg haar uit dat hoe harder ze probeert niet aan het beeld te denken, hoe meer ze er juist aan denkt. Het is daarom belangrijk dat we het beeld juist uitvoerig bekijken en vervolgens goed laten aflopen. Dan zal het minder snel terugkomen omdat het niet meer spannend is om aan terug te denken.

Ik vraag Sanne het beeld te tekenen. Ze tekent het bed, de kamer, de vrouw, alles wat ze ziet als ze het beeld voor zich haalt. Ik zie de onrust bij Sanne toenemen, ze is gespannen. Samen gaan we aan de slag met het veranderen van het vervelende beeld naar een fijn en grappig beeld. De vrouw krijgt een bloemetjesdeken. De slangetjes worden gevuld met citroenijs en limonade. En Spongebob blijkt in de kast verstopt te zitten en kan er elk moment uit springen om de vrouw in het bed te verrassen.

Ik zie de spanning bij Sanne zakken en de controle toenemen. Zij is de regisseur. Zij bepaalt hoe het beeld eruit ziet. Als zij wil dat er een Spongebob in de kast zit, dan zit er een Spongebob in de kast. Ik geef Sanne de opdracht mee om thuis op een rustig moment het beeld op te roepen en goed af te laten lopen.

De week daarna blijkt het beeld van het ziekenhuis op de achtergrond te zijn geraakt. Het oefenen is niet gelukt door een nieuw beeld waar ze last van heeft. Sanne vertelt dat ze afgelopen week naar een praatprogramma zat te kijken toen opeens een fragment werd getoond van de film The Exorcist. Voordat ze het wist had ze het fragment al gezien. Sindsdien komt een beeld daaruit elke minuut wel een keer in haar hoofd. Het is het engste beeld tot nu toe.

We beginnen met het oproepen van het beeld. Sanne beschrijft een meisje , wat in bed ligt. Ze is erg lelijk. Ze heeft een oud en eng gezicht. Ze heeft groene kots bij haar mond. Sanne beschrijft de kamer, de kleding, alles wat ze weet. Dan geef ik haar de opdracht om het beeld goed af te laten lopen. Ze vindt het lastig om hiermee te beginnen, maar met een aantal voorbeelden komt ze op ideeën. Ze bedenkt zelf dat het meisje een blauw drankje drinkt waardoor ze nooit lelijk is geworden. Daardoor heeft het meisje een lang leven waarin ze mooi en knap is.

De volgende week dat ik Sanne zie, heeft ze geen last meer van het beeld. Door zich voor te stellen dat het meisje het blauwe drankje drinkt, ging het beeld weg. Het beeld is onbelangrijk geworden en klopt ook niet meer aan in haar gedachten. Ook hoeft ze geen dwanghandelingen meer te doen om het beeld weg te krijgen. Als ik haar vraag het beeld nog eens op te roepen, levert dit nog maar weinig spanning op. Ik sta versteld van hoe goed de techniek werkt en hoe snel ze het heeft opgepakt. We bespreken stap voor stap wat ze kan doen als er weer een eng beeld aanklopt in haar hoofd en beschrijven dit in een plan om terugval te voorkomen.

In de gereedschapskist

Tijdens deze behandeling is mij duidelijk geworden dat het oproepen en het goed laten aflopen van het beeld een doelgerichte en creatieve techniek is om dwangbeelden aan te pakken. Bij Sanne zag ik het gevoel van controle over haar gedachten tijdens de sessie terugkomen. Het is een techniek om te onthouden, omdat deze, eenmaal in je gereedschapskist, vaker toepasbaar is dan je denkt.
Bij de laatste afspraak vertelt de moeder van Sanne dat het broertje van Sanne een nachtmerrie had afgelopen week. Ze heeft samen met hem de nachtmerrie teruggehaald, beschreven en goed laten aflopen. Ook hier bleek de techniek te werken. Het aanpakken van deze beelden was voor Sanne en haar ouders hard werken. Maar het was de moeite waard want Sanne werd weer de regisseur over haar eigen doen en denken.

Sanne is een gefingeerde naam. Haar verhaal is in grote lijnen gebaseerd op het verhaal van een cliënt, met wie deze blogpost is afgestemd.

Vivian op de Beek